De populairste zelfhulpboeken van 2021
AEX van de ziel is het resultaat van mijn onderzoek naar de samenhang tussen de ontwikkeling in de boodschap van de meest populaire zelfhulpboeken en de ontwikkelingen in de Nederlandse maatschappij. Ik heb me in het boek gericht op de periode van de Tweede Wereldoorlog tot de Coronacrisis en ben bewust geëindigd bij de zelfhulpboeken die in 2019 populair waren, omdat nog niet duidelijk is wat de invloed van de Coronacrisis op termijn gaat zijn. Maar tegelijkertijd valt er natuurlijk wel iets te zeggen over de zelfhulpboeken die sindsdien veel zijn verkocht. In 2021 haalde een recordaantal van 12 zelfhulptitels de lijst met 100 bestverkochte boeken van het jaar. En als we die onder de loep nemen, dan valt een aantal dingen op.
Verwarring
Er is een opvallende overeenkomst tussen wat er met de verkoop van zelfhulpboeken gebeurde ten tijde van het uitbreken van de Economische crisis in 2008 en het uitbreken van de coronacrisis. Voor de crisis in 2008 uitbrak zag je een stabiel beeld van een paar titels per jaar in de bestsellerlijst. In 2009 en 2010 zakte de verkoop van zelfhulpboeken dusdanig dat geen enkele titel de eindejaarslijst haalde. Daarna begon een stijging in het aantal verkochte titels tot tien in 2019. Na het uitbreken van de coronacrisis daalde dat aantal voor het eerst weer naar zeven titels. Om in 2021 te stijgen naar het recordaantal van twaalf, nu het ergste achter de rug lijkt. In beide gevallen is dus een dip in de verkoop zichtbaar op het moment dat de crisis uitbreekt, waarna er weer een stijgende lijn wordt ingezet.
Maar dat is niet het enige. Ook inhoudelijk is een vergelijkbaar patroon zichtbaar. Voor 2008 was jarenlang een heel duidelijke boodschap dominant in de bestverkochte zelfhulpboeken: Je kan zo ongeveer alles bereiken wat je wil en het is dan ook goed om succes na te streven. Dat kan je het beste doen door de principes van de economie toe te passen in het hele leven. Streef altijd naar meer, wees doelgericht en flexibel en ga uit van ‘voor wat hoort wat’. Na de dip van 2009 en 2010 ontstaat eerst een wat diffuus beeld waarin verschillende boodschappen populair zijn, waarna vanaf 2014 uiteindelijk een heel andere boodschap dominant wordt: vergeet succes en ga voor geluk. Accepteer dat je lang niet alles kan bereiken en richt je op de echt belangrijke zaken in het leven zoals je band met familie en geliefden. Die boodschap bleef dominant tot aan de coronacrisis, maar nu is het beeld weer diffuus.
Op zich is dat niet zo raar. De maatschappij verandert voortdurend. Dat betekent dat mensen worden geconfronteerd met veranderingen waar ze niet per se om hebben gevraagd. Maar waar ze zich wel toe moeten verhouden. En dat roept de vraag op hoe dat moet. Het lijkt erop dat mensen in beide gevallen zo in verwarring waren over wat er gebeurde, dat ze nog niet wisten in welke richting ze de antwoorden op hun levensvragen moesten zoeken.
Acceptatie
Ook nu komen we in de lijst nog voorbeelden tegen van het patroon dat tussen de economische crisis van 2008 en het uitbreken van de coronacrisis dominant was. Het bestverkochte zelfhulpboek van het jaar is daar een voorbeeld van: Haemin Sunim – Dingen die je alleen ziet als je er de tijd voor neemt. Het staat al vijf jaar achter elkaar in de eindejaarslijsten en is daarmee het eerste zelfhulpboek sinds Allen Carr’s Stoppen met roken dat daarin slaagt. Geheel in lijn met zijn Boeddhistische overtuigingen bepleit Haemin Sunim acceptatie van de wereld zoals hij zich voordoet.
Acceptatie zien we ook terugkeren bij een aantal schrijvers die hun inspiratie meer of minder expliciet opdoen bij de Stoïcijnse filosofen uit de oudheid. Oud-schaatser Mark Tuitert doet dat het meest expliciet in Drive. Train je stoïcijnse mindset. Je zou het opvallend kunnen noemen dat een (oud-)topsporter zich bekent tot het stoïcijnse gedachtegoed, aangezien winnen of verliezen voor de stoïcijnen niet goed of slecht is, zoals hij zelf ook memoreert. Toch lezen we op de flap: ‘Toen Mark Tuitert in 2010 olympisch goud won op de 1.500 meter schaatsen dacht hij niet aan winnen, maar aan Epictetus en Seneca.’
Waar het volgens Tuitert om gaat is dat je streeft naar gemoedsrust, ongeacht of je wint of verliest. En daarvoor is nodig dat je je concentreert op het proces van wat je aan het doen bent en niet op het eindresultaat. Belangrijk voor de stoïcijnen is daarbij hoe je nadenkt over wat er gebeurt. Ze gaan ervan uit dat onze emoties het gevolg zijn van de oordelen die we over een bepaalde situatie hebben. Daarom is het goed om een onderscheid te maken tussen wat er gebeurt en hoe je dat interpreteert. Denk je er anders over na, dan zal je ook iets anders voelen. En idealiter ook minder voelen, aangezien juist onze passies en hartstochten onze gemoedsrust in de weg zitten. Het doel is Apatheia, waar ons woord apathie van is afgeleid. Vrij zijn van hartstochten. Alleen dan ben je echt vrij.
Voor Tuitert betekent dat ‘leren omgaan met pijn, verdriet en andere uitdagingen terwijl je onder alle omstandigheden hetzelfde gemoed behoudt. Dat is gelukkig leven in stoïcijnse zin.’ En je daarbij geen illusies maken over de wereld om je heen. ‘Hoe mooi je plannen ook zijn, hoe je je leven ook denkt te kunnen regisseren, je bewegingsruimte is beperkt. Wat je wel kunt doen, is je concentreren op dat wat aan jou is en totaal accepteren wat buiten jouw macht ligt. (…) Als je je lot niet alleen accepteert maar zelfs liefhebt, kun je het hele leven aan.’
Edith Eger noemt in haar boek Het geschenk de Stoïcijnen nergens, maar haar denken is ervan doordrenkt. Met de titel verwijst ze naar een gebeurtenis in haar leven die waarschijnlijk weinig mensen als dusdanig zouden beschouwen. Als zestienjarig meisje kwam ze namelijk in concentratiekamp Auschwitz terecht. ‘Ik leerde in een concentratiekamp hoe ik moest leven’, schrijft ze daarover. ‘Elk moment in Auschwitz was de hel op aarde. Het was ook mijn beste leerschool. Onderworpen aan verlies, martelingen, uithongering en de constante dreiging van de dood, ontdekte ik middelen om te overleven en vrij te zijn. Middelen die ik nog steeds elke dag gebruik in zowel mijn klinisch-psychologische praktijk als mijn eigen leven.’
Wat ze er zegt geleerd te hebben is dat het niet het belangrijkst is wat er met ons gebeurt, maar wat we ermee doen. Ze had geen controle over wat de nazi’s allemaal met haar van plan waren. ‘Het enige wat ik kon doen, was beslissen hoe ik op de doodsangst en ontreddering reageerde. Op de een of andere manier wist ik voor hoop te kiezen. (…) Hoewel lijden onvermijdelijk en universeel is, kunnen we altijd kiezen hoe we erop reageren. Ik probeer bij mijn cliënten de kracht om te kiezen te benadrukken en te benutten, zodat dat leidt tot een positieve verandering in hun leven.’
De boeken van Tuitert, Eger en ook Pia Callesen[i] passen in de grote stroom aan boeken die proberen stoïcijnse ideeën toe te passen op de huidige tijd. Het succes van die boeken wordt vaak verklaard uit de wijdverspreide behoefte om rust vinden in een jachtige tijd vol met keuzes waar veel vanaf lijkt te hangen. De beperkingen en verwarring die de coronacrisis voor velen met zich meebrengt, heeft die behoefte alleen maar doen toenemen. Mark Tuitert voelt dat goed aan. ‘De echte wereld is chaotisch, hard en onvoorspelbaar’, schrijft hij. ‘…tegenstanders kunnen beter zijn, de markt kan mee- of tegenzitten, een pandemie kan zomaar roet in het eten gooien of je hebt gewoon domme pech.’
De ander
Met hun nadruk op acceptatie passen de boeken die zich op de Stoïcijnen baseren naadloos in het de afgelopen jaren dominante patroon. Maar waar zij nogal individualistisch zijn[ii], zijn de twee boeken van Philippa Perry en Els van Steijn op een andere manier in lijn met wat er de afgelopen jaren populair was. Zij hebben allebei juist oog voor de grote rol en invloed die de mensen in je omgeving op je hebben. ‘Ieder van ons is een individu, maar tegelijkertijd ook in hoge mate deel van een systeem en een product van onze omgeving’, schrijft Perry in Het boek waarvan je wilde dat je ouders het hadden gelezen (ook in 2020 al in de lijst. Lees hier wat ik over de boeken van 2020 schreef). Voor de crisis waren boeken populair die zich richtten op de lezer als individu, los van zijn of haar omgeving. Dat begint na 2008 al te veranderen, maar niet zo sterk als in deze twee boeken. Hier staat de wisselwerking tussen de lezer en de omgeving juist centraal. Perry richt zich daarbij op de opvoeding en Els van Steijn belooft in De Fontein ‘grip op je leven door inzicht in je familiesysteem’.
Van Steijn gaat hierbij uit van het werk van de Duitser Bert Hellinger, die als missionaris in Zuid Afrika met de Zulu’s in aanraking was gekomen en daar zijn ideeën voor een therapie gebaseerd op het familiesysteem opdeed. Het bekendst is hij misschien wel van ‘de familieopstelling’, de trainingsvorm waarbij iemand tijdens een training zijn of haar medecursisten in de ruimte om zich heen plaatst om zo te visualiseren wat de familieverhoudingen zijn.
Van Steijn gaat ervan uit dat je elke groep waartoe je behoort (familie, organisaties, stad, land etc.) kan zien als een systeem. Als je oog hebt voor de effecten die dat systeem heeft op jouw verleden, heden en toekomst, dan kan je daar je voordeel mee doen. Belangrijk daarbij is dat je in het (familie)systeem de juiste plek inneemt. Die plek staat vast en het is ook hier belangrijk te accepteren dat de dingen zijn zoals ze zijn. Pas dan kan je op de juiste manier in verbinding komen te staan met de mensen om je heen en optimaal profiteren van de energiestromen in het systeem.
De ander speelt ook een centrale rol in Socrates op sneakers van Elke Wiss.[i] Zij wil haar lezers leren om de juiste vragen te kunnen stellen, omdat je daardoor de mensen in je omgeving beter leert kennen en uiteindelijk ook jezelf. ‘Dat met elkaar delen maakt je meer mens’, schrijft ze. ‘Ik geloof dat door goede vragen een werkelijke, oprechte verbinding ontstaat. Verbinding die recht doet aan onze verschillen en overeenkomsten, aam wie we in essentie zijn.’ En met Brené Brown, en de meeste psychologen van dit moment, zegt ze dat die verbinding wezenlijk is voor ons welbevinden.
[i] In een eerdere versie van dit stuk had ik dit boek ten onrechte niet meegenomen. Maar ik werd erop gewezen dat het wel degelijk voldoet aan mijn definitie van een zelfhulpboek: een boek waarin de schrijver de lezers advies geeft hoe zij hun leven zelf zo kunnen verbeteren dat dat een bevredigender leven wordt.
Aantrekking
Maar er was ook een hele andere boodschap populair het afgelopen jaar. Drie titels in de lijst komen uit de koker van Michael Pilarczyk. Pilarczyk is een oud radio dj en mediaondernemer, die zich met paranormale zaken is gaan bezighouden, sinds hij daar een radioprogramma over maakte bij Radio Veronica. Daarin praatte hij met een aantal paragnosten en helderziende psychologen. Dat combineert hij in zijn boeken met het bereiken van zakelijk succes. ‘De combinatie van zakelijk succes en het spirituele fascineert me’, aldus Pilarczyk.
Master your mindset stond ook al in 2020 in de eindejaarslijst (Hier meer over dat boek), maar dit jaar komen daar twee boeken bij. Je bent zoals je denkt verschijnt onder zijn eigen naam, maar bevat voornamelijk een bewerking van twee van de boeken die hem hebben geïnspireerd. Dat zijn The science of getting rich van Wallace D. Wattles uit 1910 en As a man thinketh van James Allen (1903). Ook het derde boek dat Pilarczyk uitbrengt is een bewerking van een oud boek, Think and grow rich van Napoleon Hill uit 1937.
Alle drie die boeken behoren tot een stroming die New Thought is gaan heten en aan het einde van de 19e eeuw en in het eerste deel van de 20e eeuw vooral in Amerika populair was. Het is wel eens omschreven als een ‘therapeutische religie’, die ervan uitgaat dat je zo ongeveer alles voor elkaar kunt krijgen wat je wil. Dat komt doordat God volgens de New Thought-denkers welwillend en goed is en je dat zal geven. Als je het tenminste maar graag genoeg wil en er je best voor doet.
Met zijn nadruk op hard werken, grote toewijding en individuele verantwoordelijkheid sluit New Thought naadloos aan op de in die tijd heersende Victoriaanse en protestantse idealen. Succes en rijkdom werden dan ook gezien als een teken van deugd, armoede als een teken van ondeugd. Maar anders dan in de mainstream was God in het New Thought denken geen wezen dat boven zijn creatie stond, maar juist een kracht die aanwezig is in zijn gehele creatie. En de truc is om met die kracht in contact te komen. Dat kan binnen in jezelf, want jij hebt tenslotte ook een goddelijke vonk in je (vandaar het therapeutische), maar ook door de juiste gedachten het universum in te sturen. Omdat gedachten magnetisch zijn, kan je op die manier aantrekken wat je wenst te verkrijgen. Dat wordt de wet van de aantrekking genoemd.
New age, de stroming die vanaf de jaren ’70 van de vorige eeuw in veel Westerse landen populair werd, is een navolger van New Thought. Het deelde daarmee de ideeën over een alom aanwezige kosmische kracht of energie waarvan alles is vervuld. Maar waar New Thought een groot belang toekende aan maatschappelijk succes, was New age in eerste instantie juist eerder anti-maatschappelijk. Daar kwam vanaf de jaren ’90 verandering in, toen binnen New Age ook een stroming ontstond die zakelijk en maatschappelijk succes een prominente plek toekende. Voorbeelden die hier populair werden zijn de boeken van Emile Ratelband en The Secret van Rhonda Byrne.
Het geheim van die laatste is niets anders dan de wet van de aantrekking die al centraal stond in New Thought en nu ook weer bij Michael Pilarczyk.[iii] Daarmee is de populariteit van de boeken van Michael Pilarczyk een breuk met de dominante boodschap van de afgelopen jaren en een terugkeer naar de jaren ’90 en ’00. Zo zien we dus een diffuus beeld in wat er het afgelopen jaar aan zelfhulp populair was, net als we dat ten tijde van de economische crisis van 2008 en de jaren daarna zagen.
—————————————————–
De bestverkochte zelfhulpboeken van 2021:
(in volgorde van aantallen verkochte boeken)
Dingen die je alleen ziet als je er de tijd voor neemt • Haemin Sunim
Master your mindset • Michael Pilarczyk
Je bent zoals je denkt • Michael Pilarczyk
Socrates op sneakers . Elke Wiss
Het geschenk • Edith Eger
De fontein, vind je plek • Els van Steijn
Think and Grow Rich • Napoleon Hill
Patronen doorbreken • Hannie van Genderen, Gitta Jacob & Laura Seebauer
De Wim Hof methode • Wim Hof
Drive • Mark Tuitert
Het boek waarvan je wilde dat je ouders het hadden gelezen • Philippa Perry
Leef meer, denk minder • Pia Callesen
[i] Pia Callesen is een gepromoveerd psycholoog die werkt met de zogenaamde Metacognitieve therapie. Die therapie gaat ervan uit dat ‘de meeste problemen rond depressie en angst worden veroorzaakt door een bepaald gedachtepatroon dat aansluit bij iemands onderliggende (metacognitieve) overtuigingen. Ons doel was een nieuwe therapievorm te ontwikkelen die dat gedachtenpatroon verwijdert en de overtuigingen verandert en daarmee effectievere resultaten bereikt.’ Haar analyse sluit op dit punt aan bij het stoïcijnse gedachtegoed, maar haar oplossing is een heel andere: niet anders denken, maar minder denken.
[ii] ‘De stoïcijnse mindset helpt je eraan te herinneren dat het In het leven uiteindelijk maar op één ding neerkomt: jezelf’, aldus Mark Tuitert. Hij gaat daarin niet zover dat hij vindt dat we daarbij anderen uit het oog moeten verliezen. ‘Het goede doen voor anderen is voor sociale wezens juist een overlevingsstrategie. Je kunt in die zin niet iets goeds doen voor jezelf, als het ten koste gaat van anderen.’ Maar de focus in het boek ligt duidelijk op hoe jij je als individu persoonlijk kan ontwikkelen en wat je daarbij voor ogen moet houden.
[iii] Rhonda Byrne heeft herhaaldelijk gezegd dat zij de inspiratie voor The Secret heeft ontleend aan The science of getting rich van Wallace D. Wattles, het boek dat nu door Michael Pilarczyk is bewerkt in Je bent zoals je denkt.